Het kan weinigen in de regio ontgaan: rond Leiden wordt gewerkt aan een nieuwe weg. Deze RijnlandRoute, die Katwijk via de A44 met de A4 verbindt, kent een lange voorgeschiedenis. Die begon volgens sommigen zelfs al honderd jaar geleden. Er is jarenlang verzet geweest, van bewoners en soms van gemeenten. Hoe is hij er dan toch gekomen?

Ruim anderhalf jaar geleden is het Bureau voor Lokale Zaken, dat zich toelegt op lokale onderzoeksjournalistiek, begonnen met een poging de besluitvorming rond de RijnlandRoute te reconstrueren. Vertrekpunt was de vraag waarom in Voorschoten de weg in een tunnel komt en bij de Leidse wijk Stevenshof in een open bak. De gemeenteraad van Leiden heeft in 2008 uitgesproken dat Stevenshofbewoners de weg niet mogen zien, horen en ruiken. Wat heeft Leiden gedaan om die belofte waar te maken? En hoe is het Voorschoten gelukt de weg onder de grond te krijgen?

Om zulke vragen te kunnen beantwoorden wilden we inzicht krijgen in de communicatie tussen betrokken (overheids)partijen. Veel documenten zijn openbaar, maar stukken over die communicatie (brieven, e-mails, vergaderverslagen van stuur- en projectgroepen) vaak niet. Mogelijk kon de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) daarin verandering brengen.

De wet is bedoeld om, met een ‘Wob-verzoek’, bij de overheid informatie op te vragen. Overheidsorganisaties moeten op zo’n verzoek binnen vier weken beslissen en kunnen die termijn met nog eens vier weken verlengen. Maar desondanks overschrijden ze in de meeste gevallen ook die opgerekte beslistermijn. De beslissing kan dan ook nog inhouden dat bepaalde stukken worden geweigerd of gedeeltelijk onleesbaar gemaakt. Daartegen kan de verzoeker dan in bezwaar, in beroep en in hoger beroep gaan.

 

Wij deden 11 januari 2019 bij vijf instanties een Wob-verzoek: het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de provincie Zuid-Holland en de gemeenten Leiden, Voorschoten en Wassenaar.

De eerste reactie op een Wob-verzoek is dikwijls een uitnodiging om te komen praten. Men wil het verzoek dan ‘gepreciseerd’ zien, wat meestal ‘ingeperkt’ betekent. De eerste vraag om zo’n gesprek kwam van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. De rijksoverheid was weliswaar bij de RijnlandRoute betrokken omdat de A4 en A44 rijkswegen zijn, maar verder was het een project van de provincie. Veel informatie had het ministerie niet. En wat de verdiepte ligging bij de Stevenshof betreft: dat kon niet anders. De tunnel onder Voorschoten doortrekken tot aan de A44 was onmogelijk omdat regelgeving dat in de weg stond.

Niettemin zou het ministerie enkele documenten opsturen. Wanneer wij het verzoek dan zouden intrekken was de aanvraag ‘administratief afgedaan’. Of we daaraan goed hebben gedaan? Achteraf gezien hadden we ons verzoek beter kunnen doorzetten, omdat het ministerie een grotere rol had dan het voorspiegelde.

De provincie weigert
Een tweede gesprek vond plaats bij de provincie Zuid-Holland. Er was al veel bekend, zowel door de provincie actief openbaar gemaakt als verstrekt in veertien eerdere Wob-verzoeken. Men zou de documenten van de eerdere Wob-verzoeken kunnen sturen en als we daarin niet vonden wat we zochten, konden we een nieuw verzoek doen.

Die stukken bevatten de gezochte antwoorden niet. We handhaafden daarom het oorspronkelijke verzoek. De provincie weigerde dat te behandelen. Opnieuw: er was al veel openbaar. Ook vond men de vraag niet specifiek genoeg.

Wij zagen dat anders. We hadden gevraagd om ‘informatie over de totstandkoming van de RijnlandRoute tussen de A4 en de aansluiting Leiden-West en dan met name over het proces dat ertoe heeft geleid dat de weg in Voorschoten in een tunnel wordt aangelegd en bij de Stevenshof in een open bak’. Ook hadden we diverse soorten documenten aangegeven (e-mails, verslagen enzovoorts), waarin die informatie kon zijn vastgelegd.

We zijn dus tegen de weigering in bezwaar gegaan. Begin augustus was er een hoorzitting van de provinciale bezwarencommissie. Die probeerde erop aan te sturen dat de provincie het Wob-verzoek alsnog zou behandelen en kreeg de toezegging los dat men een lijst van documenten zou opstellen, waarin wij konden aangeven welke onder het verzoek moesten vallen. Die lijst hebben we nog steeds niet. Inmiddels staat hervatting van de bezwaarprocedure en een nieuwe hoorzitting gepland voor mei.

Leiden aan leiband provincie
Na een gesprek bij Leiden ontvingen we een lijst met 383 stukken, die de gemeente relevant vond en geselecteerd had uit een totaal van 7000. We kruisten er zo’n 360 aan. De verstrekking van documenten gebeurde in vijf gedeelten, het laatste een dag voor Kerstmis.

Waarom de afhandeling van het verzoek bijna een jaar in beslag nam? Doordat Leiden alle documenten die het wilde verstrekken eerst naar de provincie stuurde. De Wet openbaarheid van bestuur schrijft voor een voorgenomen besluit voor te leggen aan belanghebbende derden. Maar Leiden ging met alle documenten bij de provincie langs. En de provincie zei over bijna alle documenten ‘nee’. Leiden volgde vaak deze ‘zienswijze’. Bij een aantal stukken echter vond de gemeente de provinciale weerstand kennelijk misplaatst en ging dan nog eens terug, waarna de provincie in veel gevallen ‘bij nader inzien’ geen grond kon aanvoeren waarom het document geweigerd moest worden. Dan waren we wel weer drie maanden verder.

We hebben tegen elk deelbesluit van de gemeente een bezwaarschrift ingediend. Een bezwarencommissie zal deze gecombineerd behandelen. We zijn in afwachting van een hoorzitting.

Voorschoten en Wassenaar
Voorschoten en Wassenaar hebben hun ambtenaren ondergebracht in de gezamenlijke ‘Werkorganisatie Duivenvoorde’. We kregen voor beide gemeenten te maken met één Wob-ambtenaar, die de indruk wekte voortvarend aan de slag te zullen gaan. Na het bezorgen van internetlinks naar openbaar materiaal en van lijsten met documenten in diverse computersystemen, waarin we konden aangeven welke onze belangstelling hadden, bleef het echter lange tijd stil. Tussenkomst van het management was nodig om daaraan een eind te maken.

Maar toen begon het eigenlijk van voren af aan. In een gesprek eind oktober stelde men vragen over het Wob-verzoek die in februari al beantwoord waren. Aandrang om eindelijk over de brug te komen leidde in november tot de verstrekking van zo’n 180 al openbare stukken. Een mooie service, want de Wob gaat niet over wat al openbaar is. In november kregen we ook een lijst met 2422 documenten, waarvan we er 881 aankruisten. Daarover hebben we niets meer vernomen. Uit een andere lijst, 724 stukken, zijn twee dagen voor Kerstmis 431 documenten vrijgegeven. Dat was een eerste deelbesluit.

Een tweede deelbesluit, dat zou gaan over documenten, waarover bij belanghebbende derden een zienswijze was gevraagd, had Voorschoten eerder aangekondigd voor uiterlijk 24 januari, maar dat werd nu ‘in een later stadium’. De provincie is ook hier de dwarsligger. Daarmee voert Voorschoten ‘nader overleg’.

Dit alles gaat dus alleen over Voorschoten. Uit Wassenaar is veertien maanden na het Wob-verzoek nog geen enkel bericht ontvangen, behalve een brief van 7 februari 2019 dat Burgemeester en Wethouders hun beslissing op het Wob-verzoek met vier weken verdagen.

^{Ook te beluisteren via Spotify, SoundCloud, Itunes, Stitcher, TuneIn en Podcastluisteren.}

Onderzoek
De documenten zijn opgevraagd om, samen met al openbare stukken en interviews met betrokkenen, als basis te dienen voor vier artikelen en vier podcasts.

1. De weg die er nooit mocht komen
De voorgeschiedenis van de RijnlandRoute gaat ver terug in de vorige eeuw. Wij beginnen in de jaren vijftig. Waarom worden diverse keren plannen gemaakt en waarom stranden die keer op keer? Tussen 2003 en 2010 is de basis voor de huidige weg gelegd. Een lawine aan onderzoeken en adviezen moet de plannen van de provincie ondersteunen, maar doen ze dat wel echt?

2. Churchill Avenue versus Zoeken naar Balans
In april 2010 start het burgerinitiatief Churchill Avenue. Deskundige burgers ontwerpen een RijnlandRoute in een tunnel onder de Churchilllaan en Doctor Lelylaan. De provincie wil echter een ‘Zoeken naar Balans’-tracé door Voorschoten en langs de Leidse wijk Stevenshof. Heeft de Churchill Avenue een eerlijke kans gehad?

3. (Verlengde) tunnel of open bak
Op 27 juni 2012 stemmen Provinciale Staten in met Zoeken naar Balans, maar in plaats van in een open bak willen ze de weg door Voorschoten in een tunnel. Die optie willen ze onderzocht zien. Als Voorschoten dan een boortunnel krijgt, waarom boort men dan niet door tot aan de A44, zodat de Stevenshof de weg ook niet zal horen, zien en ruiken? Is het een geldkwestie, zijn er technische beperkingen of spelen nog andere factoren een rol?

4. Burgerparticipatie
Niet alleen de Churchill Avenue wordt vanuit de samenleving aangedragen als alternatief voor een weg door de polders. Burgers (en politici) maken zich ook sterk voor een Rembrandttunnel, een Korte Vliettracé, een Compromis Rijnlandroute. En organiseren zich tegen Zoeken naar Balans. Ze spreken in bij tal van vergaderingen van provincie en gemeente, maken bezwaar tegen deelplannen, tot aan de Raad van State toe. Hoe gaat de overheid om met al die initiatieven, zienswijzen en bezwaren? En hebben de participerende burgers zich gehoord gevoeld?

De artikelen en podcasts zullen de komende maanden worden gepubliceerd in het Leidsch Dagblad en natuurlijk op deze website.

De productie is met steun van het Leids Mediafonds tot stand gebracht door het Bureau voor Lokale Zaken (Pim Peterse), met medewerking van René van Es (podcasts) en Peter Mom (advies). Wie belangwekkende informatie wil delen kan terecht op rijnlandroute@lokalezaken.org.